TEVHİD İNANCI ÜZERE YAŞAMAK

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيم

أَجْمَعِينَ وَصَحْبِهِ وَآلِهِ مُحَمَّدٍ سَيِّدِناَ عَلىَ وَالسَّلاَمُ وَالصَّلاَةُ الْعَالَمِينَ رَبِّ لِلّهِ اَلْحَمْدُ

TEVHİD İNANCI ÜZERE YAŞAMAK

İmanın aslı tevhittir. Tevhit, Allah Teala’nın birliğine iman etmektir. O’nun eşi ve benzerinin olmadığını bilmektir. Alemde O’ndan başka bir ilahın bulunmadığını anlamak ve buna inanmaktır. Bu inanç Allah Teala’ya kulluğun ilk adımıdır.

Esasında kalpler imana hazırdır; ruhlar elest bezminde Allah’a imanını ikrar etmiştir. O mecliste Yüce Allah: “Ben sizin Rabbiniz değil miyim?” diye hitap buyurunca, ruhlar:“Evet, sen bizim Rabbimizsin” demiştir.

Zerreden kürreye bütün kâinât “Lâ ilâhe illallah” hakikatını isbat için varedilmiştir. Bütün insanlar ve cinler bunu anlamak için yaratılmıştır. “Ben cinleri ve insanları ancak bana kulluk etsinler diye yarattım”[1] âyeti, kulluktan önce imanı ve tevhidi istemektedir. Çünkü kulluğun temeli Allahu Teâlâ’yı tanımaktır. Bütün Peygamberler tevhidi yani Allahu Teala’nın varlığını, birliğini ve ibadet edilmeye layık tek ilah olduğunu öğretmek için gönderilmiştir.

Ashab’tan Cündüb b. Abdullah (r.a) demiştir ki: “Bizler bir grup genç Allah Rasülü (s.a.v) ile beraberdik. O bize Kur’an’ı öğretmeden önce imanı öğretti. Sonra Kur’an’ı öğrendik, onunla imanımız arttı.“[2]

Her mükellefin iman, tevhid ve akaidle ilgili gerekli ilimleri öğrenmesi farzdır. İnancı düzgün olan kimsenin ameli güzel, akıbeti hayırlı olur. Ahirette ilk soru Allah’a imandan olacaktır. İmanı olmayana amel terazisi kurulmayacaktır. Çünkü imanı olmayanın hiçbir hayrı kabul edilmez, doğrudan Cehenneme gönderilir.

Gerçek bir iman için şu iki temel esası kabul etmek gerekiyor:

1- Lâ ilâhe illallah. Allah’tan başka hiçbir ilah yoktur. Bu iman ve ikrar ile Allah Teâlâ’nın varlığı, birliği ve ibâdete lâyık tek ilah olduğu tasdik edilmiş olur. Bu iman ile insan küfürden ve Allah’ın düşmanlığından kurtulur; Ona dost olur.

2- Muhammedü’r-Rasûlullah. Hz. Muhammed (s.a.v) Allah’ın peygamberidir. Bu iman ve ikrar ile de Hz. Muhammed’in (s.a.v) Allah’ın bütün insanlığa gönderdiği son peygamberi olduğu kabul edilmiş ve Allah’a kulluk için Onun tebliğ ettiği dine girilmiş olur. Hz Peygamber’e (s.a.v) iman edenler, bu iman ile Allah’a imanlarını tamamlamış olurlar. Hz. Resulullah’ı (s.a.v) tanımadan, onun dindeki yerini ve değerini bilip kendisine iman etmeden ve onu sevmeden gerçek manada Allah’a iman edilemez. Çünkü bizlere imanı, Allah’ı, İslam’ı, edebi ve ahlakı o öğretmiştir.

İmanda asıl olan gözün görmediği varlıkları ve haberleri kalbin tasdik etmesidir. Buna ğayba iman denir. İmanın fazileti gaybı tasdik etmeye dayanır.[3]

Şiblî şöyle der: "Her kim dünyaya meylederse, dünya, ateşiyle onu yakar. O kimse rüzgârın savurduğu bir küle döner. Her kim de âhirete meylederse, âhiret de onu nuruyla yakar. O kişi, kendisinden istifade edilen saf altına dönüşür. Her kim de Allah'a meylederse, tevhid nuru onu yakar. Bu kişi de paha biçilemeyen bir cevhere dönüşür."

Tevhid ehlinin ceza gördükten sonra ateşten çıkacağına iman etmek gerekir. Allah'ın fazlı ile hiçbir muvahhid (Allah'ın birliğine inanan hiçbir kimse) cehennemde ebedî kalmayacaktır. Müslümanın bu inanca sahip olması gerekir.[4]

Sufilerin Tevhid Anlayışları

Risale-i Kuşeyri’de denmiştir ki; Biliniz ki bu yolun büyükleri, işlerinin temelini sağlam tevhid akidesi üzerine kurdular. Tasavvuf yolunun önde gelen büyükleri, tevhid konusunda söz, kitap ve risalelerinde çok şeyler söylemişlerdir. Bunları şu şekilde özetleyebiliriz:

Hiç şüphesiz Allah Tealâ mevcuttur, kadîmdir (ezelîdir, varlığının bir evveli yoktur). O vâhiddir (zat, sıfat ve fiilleri İle tektir), ilâhlık sıfatında ikinci bir ortağı ve benzeri yoktur. Hakîm’dir, her yaptığını yerince, güzelce yapar. Kâdir’dir, her şeye gücü yeter, kimse O’nu aciz bırakamaz. Alîm’dir, her şeyi bilir, hiçbir şey O’ndan gizli kalmaz. Kahir’dir, her şeye hükmünü geçirir. Rahîm’dir, kullarına çok merhamet eder. Mürîd’dir, irade eder, diler, ister; her istediğini yapar. Her şeyi işitir. Çok uludur, çok yücedir. Her şeyi görür. Her şeyden üstün ve büyüktür.

Her şeye gücü yeter. Diridir, ölmez. Tektir; eşi, ortağı, benzeri, dengi yoktur. Bâkî’dir, ebedîdir; varlığının bir sonu yoktur. Samed’dir; her şey O’na muhtaçtır, bütün varlık O’na yönelir. O hiçbir varlığa muhtaç değildir.

Yüce Allah, ezelî ilmiyle her şeyi bilir; kudretiyle her şeye gücü yeter, hükmü geçer. Ezelî iradesiyle irade eder, bir şeyin olmasını ister; ezelî işitmesiyle işitir; ezelî görmesiyle görür; ezelî konuşma sıfatıyla konuşur; ezelî bir hayatla diridir; ebedî bir hayatla bâkidir (varlığı devamlıdır).

Yüce Allah’ın zatına has sıfatları mevcuttur. Bütün İlâhî sıfatlar ezelîdir, ebedîdir. Yüce Allah zat olarak tektir; yarattığı hiçbir varlığa benzemez; yaratılan hiçbir varlık da O’na benzemez.

Yüce Allah zihinlerde şekillendirilip hayal edilemez; akıl ile nasıl olduğu tayin ve tesbit edilemez. O’nun için bir yön ve mekân yoktur. O’nun üzerinden bir vakit ve zaman geçmez. O’nun sıfatlarında bir azalma ve artma olmaz. Onun için bir şekil ve miktar söz konusu değildir. Varlığı zaman içinde yok olmaz. O’nu bir iş yapmaya zorlayan hiçbir sebep yoktur (O her şeyi kendi iradesi ile yapar).

O’nun bir yardımcısı ve destek vereni mevcut değildir. Hiçbir şey O’nun kudreti dışına çıkamaz. Yaratılmış hiçbir varlık O’nun hükmü dışında kalmaz. Hiçbir şey O’nun ilminden gizli kalmaz.

Yüce Allah’ın fiili için “Bunu nasıl yaptı?” denmez. Yaptığı hiçbir iş için “Bunu niçin yaptı?” diye kendisine hesap sorulamaz. O’nun için “Nerede, ne şekilde, nasıl?” türü sorular sorulmaz. Varlığı için bir başlangıç düşünülüp, “Ne zaman var oldu?” denemez.

Yüce Allah, Resulullah’ı (s.a.v.) apaçık mucizelerle ve güneş gibi parlak alametlerle desteklemiştir. Bu mucizelerle, onu gören ve işitenler için inkâr üzere kalma özrünü ortadan kaldırmış, onlara kesin imanı ve inkârı açıklamış, iyiyi kötüyü kullarına göstermiştir,

Yüce Allah, Hz. Peygamber’in (s.a.v.) vefatından sonra İslâm’ın izzetini ve birliğini Rasulullah Efendimizin raşid halifeleri ile korumuştur. Onlardan sonra yüce Allah, dostlarının (velilerin ve müçtehit imamların) diliyle açıkladığı dinin delilleri ile hakkı korumuş, dinine yardım etmiş, tevhid üzere giden bu ümmeti sapıklık üzere toplanmaktan korumuş, ortaya koyduğu delillerle bâtılın belini kırıp kökünü kazımıştır. [5]

Cüneyd-i Bağdâdî'ye, tevhidin ne olduğu sorulunca şu cevabı vermiştir: "Tevhid, yüce Allah'ın bütün kemal sıfatlarıyla tek ve her yönüyle yaratıklardan ayrı olduğuna iman edip şunu bilmektir: O, tektir, hiçbir çocuk edinmemiştir, kimse tarafından doğrulmamıştır, O'nun herhangi bir ortağı, dengi, benzeri yoktur. O, hiçbir varlığa benzemez, nasıl ve nice olduğu bilinmez, yüce zâtı tasvir ve temsil yoluyla tarif edilemez. Âyette belirtildiği gibi: 'O'nun misli, dengi, benzeri hiçbir varlık yoktur. O, her şeyi işiten ve görendir."[6]

Ebü'l-Hasan-ı Bûşencî (rh.a) ise şöyle der: "Tevhid, Allah Teâlâ'nın hiçbir varlığa benzemediğini ve O'nun zâtına has sıfatlara sahip olduğunu bilmendir."

Cüneyd-i Bağdâdî (rh.a), bu konuda şöyle der: "Tevhid; kadîm olan yüce zâtı, sonradan yaratılan varlıklardan ayrı tutmak ve O'nun her şeyi ile tek olduğunu bilmektir."

Hallâc-ı Mansûr şöyle demiştir:

"Allah'tan gayrı bütün varlıkların kesin olarak sonradan yaratılmış olduğunu bil, çünkü ezelî olmak sadece O'na aittir. Sonradan yaratılmış varlıklarda şu özellikler mevcuttur: Cisim olarak mevcut olup görülmesi mümkündür. Cevherlerden (bir maddenin özünden) meydana gelmiştir. Varlığı, sebeplerle oluşmuştur. Birtakım maddî ve mânevî kuvvetler onu ayakta tutmaktadır. Belli bir zaman içinde vücut bulmuştur, fakat zaman içinde dağılıp yok olur. Onu ayakta tutan kendisi değil, bir başkasıdır. Bu durumda o, sürekli ihtiyaç ve zaruret içindedir. Onları hayal etmek ve şekillendirmek mümkündür. Görülen her şey bir mahaldedir; bir mahalde olan şeyler için 'nerede' sorusu sorulabilir ve cevabı verilebilir. Kısaca, cisim olan varlıklar için 'nasıl' sorusu sorulup cevap alınabilir.

Yüce yaratıcıya gelince, O'nu bir üst gölgelemez (O'nun üzerinde hiçbir şey yoktur). O'nu bir alt taşımaz (O'nun üzerinde bulunduğu herhangi bir şey mevcut değildir). O'nun bir ciheti ve yönü yoktur. O'nu herhangi bir yer çevrelemez. Onu saran bir arka düşünülmez. O'nun için bir ön söz konusu değildir. O'nun varlığı için, önceden geçen bir zaman düşünülmez (O, zaman ve mekân yok iken mevcut idi). O'nun varlığı sonraki gelecek bir zaman içinde yok olmaz. O'nun varlığı hiç kimseye bağlı değildir. O'nun için 'önce yoktu, sonra var oldu' denmez ve O'nun zatı hiçbir zaman yok olmaz."

Cüneyd-i Bağdâdî demiştir ki: Tevhid, şu hakikati bilip ikrar etmendir: Allah Teâlâ, ezelî olmasıyla tektir; O'nunla birlikte bu sıfata sahip ikinci bir varlık ve O'nun yaptığını yapacak hiç kimse yoktur."[7]

Sahih Bir Tevhid İnancının Yolu

Sahih bir tevhid ancak, Hz. Peygamber’in (s.a.v) getirdiği dinde ve sünnette öğretildiği şekilde Allah’ın zatı ve sıfatlarını kabul etmekle gerçekleşir. Ayrıca Yüce Allah’ı bir şeye benzetmemek, nasıl ve nice olduğunu sormamak, O’nu bir cinse ve şekle benzetmemek gerekir. Sonra bu iman ile  kalbin sükunete ermesi, aklın mutmain  olması ve Allah’ın ihsan ettiği yakin nuru ile O’na teslim olması icap eder.

Gerçek tevhid, ancak yakin nuru ve yakin ilmi ile müşahede edilir; aklın nuru ve akla dayalı ilimle elde edilmez. Çünkü Yüce Yaratıcı, bir mahluk vasıtasıyla görülemez. Akıl dünyanın aynasıdır;  kul onun nuruyla dünyanın içindekileri görür. İman ise ahiretin aynasıdır, kul onun ile ahirete bakar ve onda olanlara iman eder. Yakin, imanın hakikati ve gökten indirilen en kıymetli şeydir. O, müminlerin imanını artırmak için kalplerine indirilen ilahi sekinettir.[8]

Şirk

İslâm'da en önemli mesele ve dinin temelini oluşturan şey, Allah'ın varlığına ve birliğine inanmak ve O'na hiçbir şeyi ortak ve eş koşmamaktır. Buna "tevhid inancı" denir.[9] Tevhidin zıddı şirktir. Şirk, kulun, Allah’tan başka bir varlığı O’na eş koşması, o varlığı Allah’a denk görmesi, onda ilahlık özelliklerinin ve yetkilerinin bulunduğunu düşünmesi veya onu Allah’ın yanında yardımcı kabul etmesi; Allah’a yapılacak taat ve teslimiyeti ona göstermesidir.[10]

Allah Teala şirki; kainatta işlenen en büyük zülümdür diye târif ediyor[11] ve bu zulmün tehlikelerine şöyle dikkat çekiyor:

“Şirk, sahibini Cehennem”e çeker.”[12]

“Şirk, hayır amelleri yakar yok eder.”[13]

Allah'a eş koşmak ve Allah'tan başka ilâhların varlığını iddia etmek büyük ve affedilmeyen bir günahtır. Nitekim Hak Teâlâ, "Allah, kendisine ortak koşulmasını asla affetmez. Bundan başka günahları ise dilediği kimse için bağışlar. Allah'a ortak koşana gelince, artık o haktan pek uzak bir sapıklıkla sapmış gitmiştir"[14] buyurmaktadır.

Şirk iki kısma ayrılır:

1. Açık şirk. Doğrudan Allah'a eş koşmak, Allah'tan başka şeylere tapmaktır, örneğin güneşe, aya ve puta tapmak gibi...

2. Gizli şirk. Bu, zâhiren şirk değildir, ama iç yüzü şirktir. Riya, gösteriş, desinler ve görsünler diye amel yapmak, davranışlarımızda yüzümüzü Allah'tan başkasına çevirmek, Allah'ın rızası olmayan bir işte Allah'tan başkasından takdir beklemek, amel ve davranışlarımızda Allah'ın rızasını gözetmemek gibi... Örneğin biri dış görünüşte namaz kılıyor, ancak içinde o namazı Allah rızası için değil de gösteriş için kılıyor, işte bu da bir çeşit gizli şirktir. Sadece yapan kimse bunun farkındadır. Bazan Allah korusun, ameli yapanın kendisi dahi bunun farkında değildir. Allah için yaptığını zanneder, ama biraz derin düşündüğünde başka amaçların da kalbinde yer ettiğini görür. İşte bunlara "gizli şirk" denir. Bu duruma düşen kişiye kafir veya müşrik denmez.

Riya, bir hadis-i şerifte de ifade edildiği gibi, geceleyin yürüyen karıncanın ayak izi gibidir.[15] Hz. Peygamber (s.a.v), riyayı küçük şirk olarak da vasıflandırmaktadır.

Resulullah (s.a.v.) "Sizin hakkınızda en çok korktuğum şey küçük şirktir" buyurarak, ümmetini riyadan şiddetle sakındırmıştır. Ashâb-ı kirâm,

"Yâ Resûlallah, küçük şirk nedir?" diye sorduklarında, Allah Resulü (s.a.v) buyurmuştur ki:

"Riyadır (Yani başkalarına gösteriş için ibadet yapmaktır). Allah Teâlâ, kıyamet günü herkesin amelinin karşılığını verirken, insanlara gösteriş için ibadet yapanlara şöyle der: Dünyada kendileri için gösteriş yaptığınız kimselere gidin. Bakın bakalım onların yanında size verecekleri bir şey bulabiliyor musunuz?"[16]

Şeddâd b. Evs (r.a), Hz. Peygamber'in (s.a.v), "Ümmetim hakkında iki şeyden korkuyorum: Gizli şirk ve şehvet" uyarısı üzerine,

"Ey Allah'ın Resûlü! Senden sonra ümmetin Allah'a ortak mı koşacak?" demiş, Hz. Peygamber de (s.a.v),

"Evet, ama onlar güneşe, aya, taşa ve puta tapmayacaklar. Fakat amelleri ile gösteriş yapacaklar"[17] buyurmuştur.

İmam Ahmed, Şeddâd b. Evs'ten (r.a) Hz. Peygamber'in (s.a.v) şöyle buyurduğunu rivayet eder:

"Kim gösteriş olsun diye namaz kılarsa şirk koşmuş olur. Kim gösteriş için oruç tutarsa şirk koşmuş olur. Kim gösteriş için sadaka verirse şirk koşmuş olur. Cenâb-ı Hak buyurur ki: Beni bir şeye ortak eden kişi için ben, en hayırlı bölüştürücüyüm. Amelin bütünü, azı da çoğu da ortak koştuğu ortağa aittir. Ben böylesi bir ortaklıktan (paylaşımdan) müstağniyim."[18]

Bu hadis-i şeriflerden anlaşıldığı gibi, bilinen açık şirkten başka bir de gizli şirk vardır. Hz. Peygamber (s.a.v) ümmetinin açık şirke düşeceğinden değil, gizli şirke düşeceğinden endişe duyuyor. İslâm ümmeti için çok korkunç bir tehlike olarak nitelendiriyor.

Hz. Ömer, Muâz b. Cebel'i ağlarken gördüğünde ona,

"Niçin ağlıyorsun?" diye sordu. O da, Hz. Peygamber'in kabrini göstererek,

"Şu kabrin sahibinden duyduğum söz beni ağlatmaktadır. Zira Hz. Peygamber (s.a.v), 'Riyanın en azı bile şirktir' buyurmuştu, der”[19]^{, [20]}

Kıssa: Sen Namazı da Kazâ Et!...

Zahid olarak bilinen fakat riyakâr olan biri, padişahın misafiri olmuştu. Sofraya oturduklarında, her zaman yediğinden daha az yedi. Namaza kalktıklarında her zamankinden daha yavaş kıldı. Padişahın, kendisini takdir etmesini istiyordu.

Evine dönünce sofra kurdurdu, yemek istedi. Anlayışlı bir oğlu vardı. Babasına,

"Sultanın ziyafetinde bir şey yemedin mi baba?" diye sordu. Baba,

"Onların önünde ayıplamasınlar diye işe yarayacak kadar bir şey yemedim" dedi. Çocuk cevap verdi:

"Öyleyse baba sen namazı da kazâ et! Çünkü onu da işe yarayacak gibi kılmamışsındır!"[21]

Son olarak Merkez Efendinin bir şiiriyle sohbeti noktalayalım;[22]

Hani bizden evvel gelen veliler,

Bunu böyle buyurmuştur ulular,

Âb-ı Kevser ırmağından dolular,

İçer can u dilden tevhid edenler.

Sür tevhidi, gözün gönlün açıla,

Varma Hakk’ın dergâhına suç ile,

Sırat Köprüsü’nü âsan vechile,

Geçer can u dilden tevhid edenler.

Hakk’ın nuru gitmez anın yüzünden,

Silinir perdeler anın gözünden,

Zahiri batını anın yüzünden,

Açar can u dilden tevhid edenler.

Gel ey Merkez, gelip geçti o canlar,

Sür tevhidi, ele girmez bu demler,

Sekiz cennet kapısını fetheyler,

Açar can u dilden tevhid edenler.

***

Âb-ı Kevser : Kevser suyu

Can u dilden : Candan ve gönülden

Âsan vechile : Kolay bir ºekilde

Anın : Onun

Zahir, batın : Dış ve iç

Sür tevhidi : Tevhidi zikreyle

Dem : Zaman, vakit

وَآخِرُ دَعْوَانَا أَن الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ

---

[1]Zâriyât suresi ayet-56.

[2]İbnuMace, Mukaddime, 9; Heysemi ve Elbani hadisin sahih olduğunu belirtmişlerdir.Elbani,Sahihuİbnu Mace,I,38.

[3] Ehli Sünnet İnancı, Dilaver Selvi, Semerkand Yayınları.

[4] İhya-i Ulûm'id-Din (İslâmi İlimlerin Canlandirilmasi), İmam Gazâli, Çeviren: Ahmed Serdaroğlu, Bedir Yayınevi, C.1.

[5] Kuşeyrî Risalesinden, Sufilerin Tevhid Anlayışı, Ali Kaya, Semerkand Dergisi, Temmuz 2012

[6]Şûrâ 42/11.

[7]Kuşeyrî Risalesi, (Sûfîlerin İnanç ve Ahlâkları), Abdülkerim Kuşeyrî, Semerkand Yayınları, sf.44-55.

[8] Kalplerin Azığı, 3. cilt

[9] Kalbin Hastalıkları, SiraceddinÖnlüer, Semerkand Yayınları, c.3, sf.25.

[10] Ehl-i Sünnet İnancı

[11] Lokman suresi ayet-13

[12] En’am suresi ayet-72

[13] En’am suresi ayet-88

[14] Nisâ 4/116.

[15]Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, 4/403.

[16]İbnMâce, Zühd, 21 (nr. 4203); Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, 4/124; Heysemî, Mecmau'z-Zevâid, 3/458; Münzirî, et-Tetgibve't-Terhib, 1/68.

[17]Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, 4/124.

[18]Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, 4/125-126; Tayâlisî, el-Müsned, nr. 1120; Taberânî, el-Mu'cemü'l-Kebîr, nr. 7139; Hâkim, el-Müstedrek, 4/329; Beyhakî, Şuabü'l-İmân, nr. 6830; İbnKesîr, Tefsiri'l-Kur'âni'l-Azim, 3/110; Heysemî, Mecmau'z-Zevâid, nr. 17651.

[19]Tirmizi, Nüzûr, 9; IbnMâce, Fiten, 16; Beyhakî, Şuabû'l-İmân, nr. 6812.

[20] Kalbin Hastalıkları, SiraceddinÖnlüer, Semerkand Yayınları, c.3, sf.26-27.

[21] Kalbin Hastalıkları, SiraceddinÖnlüer, Semerkand Yayınları, c.3, sf.28.

[22] Merkez Efendi, Semerkand Dergisi, Şubat 2005.